3 sierpnia 2022 w Galerii Parter w Książnicy Podlaskiej do Galerii Parter odbył się wernisaż wystawy „Aktywna kultura pamięci – Kobiece doświadczenie obozu koncentracyjnego”. Polecamy jej obejrzenie szczególnie dlatego, że wiąże się ideowo z naszym projektem „Kobieta Sybiru. Prawo do pamięci” i nawiązuje do herstorii.
Pomysłodawczynią wystawy jest dr hab. Barbara Czarnecka – literaturoznawczyni z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku, a także biolożka. Gdyby nie COVID-19 i zamknięcie instytucji kultury, wernisaż odbyłby się 27 listopada 2020 w Archiwum Państwowymi a uzupełnieniem wystawy miały być też warsztaty, zaplanowane w kolejnych miesiącach.
Zapraszamy do obejrzenia filmu dotyczącego wystawy
https://www.facebook.com/watch/?v=378398539914049
Twarzą plakatu informującego o projekcie jest podobizna Barbary Pietrzyk, 19-letniej więźniarki, na której w Ravensbruck dokonano operacji doświadczalnych (sześciokrotne łamanie kości nóg). Zmarła krótko po zakończeniu wojny.
Kiedy wchodzi się na wystawę uderza nas jej centralna aranżacja – metalowe klatki hodowlane, w których umieszczono elementy kobiecego ubioru więźniarek oraz długi stół z miskami popiołu.
Wystawę tworzy ją ponad 70 prac plastycznych: archiwalne rysunki i akwarele wykonane przez polskie artystki, więźniarki lagrów (większość przedstawionych prac została wykonana w obozach). Są to archiwalne rysunki i akwarele Jadwigi Simon-Pietkiewicz, Marii Hiszpańskiej, Mai Berezowskiej i powojenne obrazy Haliny Ołomuckiej i Janiny Tollik.Prace te pokazują lagrowe doświadczenie kobiet; trudne warunki życia, pracę, odpoczynek. Bogata jest galeria przedstawień kobiecego ciała – wyniszczonego, chorego, kalekiego, ale nie tylko.
Druga część wystawy to prace współczesnych artystek (obrazy malarskie oraz instalacje artystyczne), które próbują przekazać obozowe doświadczenie kobiet przedestylowane przez filtr postpamięci i językiem sztuki współczesnej. Instalacja Jolanty Karczewskiej-Mełnickiej z klatkami odnosi się do doświadczenia tzw. króliczek, czyli doświadczeniu eksperymentów medycznych wykonanych na ponad 70 Polkach w obozie w Ravensbruck.
Miski z popiołem to praca Karczewskiej-Mełnickiej. W kobiecym oddziale obozu Auschwitz Birkenau znajdowały się cztery krematoria, które – wg słów kuratorki – „dymiły cały czas a dym ze spopielonych ciał się nie unosił, on opadał, był wszędzie, na wszystkim. A więc proch stawał się codziennością, chlebem powszednimi
„Rolą naszego przedsięwzięcia jest umożliwienie, szczególnie młodemu pokoleniu, wyobrażenia i zrozumienia, czym było doświadczenie obozu koncentracyjnego dla kobiet. Ten niedostatecznie uobecniony w kulturze temat domaga się wszechstronnego i szerokiego zaprezentowania” – mówiła dr hab. Barbara Czarnecka, kuratorka wystawy.
Na prace plastyczne więźniarek kuratorka wystawy trafiła prowadząc badania nad tekstami dotyczącymi kobiecego doświadczenia więźniarek obozów. W obozach przebywało setki tysięcy osób różnych narodowości. Kobiety od lat występujące w roli opiekunek, pomocnic, zawiadowczyń gospodarstw domowych, z inną fizycznością niż mężczyźni (ciąża, poród) okazały w tych trudnych czasach silniejsze od mężczyzn. Ich „strategie przetrwania” okazały się skuteczniejsze.
„Te wszystkie umiejętności okazały się najlepszym przygotowaniem w sytuacji trafienia do obozu. Kobiety skuteczniej niż mężczyźni dbały o własne ciała, skuteczniej niż mężczyźni prowadziły higienę, lepiej przystosowywały się żywieniowo, były w stanie lepiej racjonować żywność, były też w stanie przygotować posiłki z niczego – mówiła kuratorka.
„Dbały też o wygląd, co miało kolosalne znaczenie dla przetrwania, bowiem zły wygląd, kiepski wygląd kwalifikował do śmierci, więc farbowały sobie włosy, barwiły sobie policzki burakiem ćwikłowym albo krwią wyciśniętą z palca, robiły makijaż węglem” – mówiła kuratorka.
Wystawa jest pomyślana jako mobilna, możliwa do ekspozycji w dowolnym miejscu. Organizatorzy wystawy to Wydział Filologiczny Uniwersytet w Białymstoku, Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, kuratorki wystawy: Barbara Czarnecka oraz Urszula Winiarska.
Ekspozycję można oglądać do 8 września 2022. Wstęp wolny. Polecamy
Bożena Bednarek
100-lecie Kobiet
